Μια φορά κι έναν καιρό, στην Κρήτη ζούσαν νάνοι ελέφαντες (στο μέγεθος της αγελάδας) και νάνοι ιπποπόταμοι (στο μέγεθος ενός χοίρου). Τα καλοκαίρια, τα εξωτικά αυτά θηλαστικά σκαρφάλωναν στο οροπέδιο του Καθαρού στο Λασίθι για να παραθερίσουν στις εποχιακές λίμνες που σχηματίζονταν εκεί.
Όλα αυτά συνέβαιναν 540.000 χρόνια πριν, στα μακρινά χρόνια του Πλειστοκαίνου. Σήμερα το πιο... εξωτικό θηλαστικό που θα συναντήσεις στο δρόμο σου για το Καθαρό, θα είναι κάποιο κατσίκι! Παρόλα αυτά, η διαδρομή που ξεκινά από την Κριτσά για να φτάσει στο όμορφο οροπέδιο είναι εντυπωσιακή και αντιπροσωπευτική της άγριας ορεινής ομορφιάς της Κρήτης. Ένα τοπίο επιβλητικό, όλο ανοιχτόχρωμη γκρίζα πέτρα, με δενδρώδεις πρίνους που ξεφυτρώνουν αγέρωχα και πεισματικά σε αυτό το αρχέγονο σκηνικό.
Την ασφάλτινη διαδρομή πιθανότατα την έχεις ακολουθήσει στο παρελθόν, αλλά τώρα είναι ώρα να αφήσεις το αυτοκίνητο σου σε κάποιαν άκρη και να χωθείς μέσα στη φύση ακολουθώντας το πανάρχαιο καλντερίμι (κάποιοι το χρονολογούν στα μινωικά χρόνια) που ένωνε την Κριτσά με το Καθαρό πολύ πριν την άφιξη των τροχοφόρων. Πρώτα από όλα θα αναζητήσεις τις πινακίδες της Διεύθυνσης Δασών Λασιθίων (δυστυχώς δεν είναι όλες ευανάγνωστες!) που σηματοδοτούν τα σημεία που το μονοπάτι τέμνεται από τον αμαξωτό, και άρα είναι τα σημεία που μπορείς να το εντοπίσεις και να το περπατήσεις. Ιδανικά, αν θες, μπορείς να κάνεις όλη τη διαδρομή από την Κριτσά ως το Καθαρό (ή μάλλον… ανάποδα, για ευνόητους λόγους).
Στο μεγαλύτερο μέρος του το καλντερίμι διατηρείται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση και είναι ευδιάκριτο. Περνά ανάμεσα σε πρίνους και ασφένταμους, λιόπρινα, αζιλάκους και αμπελιτσές, πότε πότε ξανοίγεται σε μεγάλα ξέφωτα, άλλοτε περνά δίπλα από άγρια πανέμορφα βράχια. Απέναντι ορθώνεται η πλαγιά της Τσίβης, καταπράσινη από το πανάρχαιο δάσος κυπαρισσιών, ένα από τα λίγα στην Κρήτη. Βαδίζεις προσεχτικά, σχεδόν τελετουργικά, για να μη διαταράξεις την γαλήνη του τοπίου και την απόλυτη ησυχία που σπάει μόνο που και που από το ρυθμικό γκλιν-γκλον του κουδουνιού κάποιου κατσικιού που σε εποπτεύει διακριτικά σκαρφαλωμένο σε κάποιο βράχο ή σε κάποιο δέντρο. Στο βάθος του ορίζοντα, ο κόλπος του Μεραμπέλου και το βλέμμα φτάνει ακόμα παραπέρα, στις κορυφές της Θρυπτής και στο φαράγγι του Χα.
Οροπέδιο Καθαρού
Φτάνοντας στο οροπέδιο, σε υψόμετρο 1.110 μ., το σκηνικό μεμιάς αλλάζει. Την αγριάδα διαδέχεται η ηπιότητα. Οι μηλιές είναι φορτωμένες μήλα, τα αμπέλια έχουν πάρει το φθινοπωρινό χρώμα της σκουριάς. Οι λίγες ταβέρνες είναι γεμάτες με πεζοπόρους που ακουμπούν στην άκρη τα μπατόν για να απολαύσουν αρνάκι τσιγαριαστό. Στη θέση Διγενή όπου ανασκάφηκαν το 1998 τα απολιθώματα των νάνων ιπποπόταμων μην περιμένεις να διακρίνεις κάτι σήμερα, αλλά και μόνο η αίσθηση ότι εδώ βγήκαν στο φως οι σκελετοί των προϊστορικών ζώων είναι μαγική. Μπορείς να εξερευνήσεις τους αγροτικούς δρόμους που περνούν δίπλα από τις διάσπαρτες αγροικίες και να φτάσεις ως την άκρη του οροπεδίου, για να δεις από ψηλά το φαράγγι του Χαυγά που συνδέει το Καθαρό με το οροπέδιο Λασιθίου. Και βέβαια μπορείς να συνεχίσεις ως εκεί, πηγαίνοντας από το ένα οροπέδιο στο άλλο, ακολουθώντας τους σκονισμένους χωματόδρομους των λασιθιώτικων βουνών.